ภูมิประเทศโดยทั่วไปของมณฑลชิงไห่เป็นภูเขาและหุบเขา มีที่ราบแอ่งกะทะอยู่ตอนกลางของมณฑลคือ ที่ราบแอ่งกะทะไฉต๋ามู่ (Qaidamu) ความสูงจากระดับน้ำทะเลเฉลี่ยทั้งมณฑลประมาณ 3,000 เมตร

ทิศเหนือและทิศตะวันออกเฉียงเหนือเป็นเทือกเขา

• ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ มีเทือกเขาทัวไหลหนานซาน เทือกเขาชูเล่อหนานซาน
• ทิศเหนือ มีภูเขาอาร์เอ๋อจิงซาน และมีเทือกเขาคุนหลุน ฉีเหลียน ถางกู่

โดยเทือกเขาส่วนใหญ่จะมีหิมะปกคลุมตลอดทั้งปี และในช่วงฤดูร้อนหิมะจากยอดเขาจะละลายกลายเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำสายต่างๆ ที่สำคัญได้แก่ แม่น้ำฉางเจียง (แยงซีเกียง) แม่น้ำหวงเหอ (แม่น้ำเหลือง) และแม่น้ำหลานชาง (แม่น้ำโขง)

ทรัพยากรธรรมชาติ

มณฑลชิงไห่เป็นมณฑลที่มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์ โดยบริเวณที่ราบแอ่งกะทะไฉต๋ามู่ (Qaidamu) ภูเขาและแม่น้ำจ้างเจิน และแหล่งแร่โกบี ได้รับสมญานามว่า “แหล่งมหาสมบัติ” ปัจจุบันมีการค้นพบทรัพยากรแร่ธาตุแล้วทั้งสิ้น 120 ชนิด ที่สำคัญอาทิ โพแทสเซียม โซเดียม แมกนีเซียม ลิเธียม เป็นต้น 

และยังมีปริมาณแร่โพแทสเซียมคาร์บอเนตสำรองในบริเวณทะเลสาบน้ำเค็มฉาร์ฮั่น (Qarhan) ปริมาณถึง 145 ล้านตัน ซึ่งคิดเป็นสัดส่วนกว่าร้อยละ 97 ของแร่โพแทสเซียมคาร์บอเนตทั้งประเทศ และมณฑลมีทะเลสาบน้ำเค็ม 30 กว่าแห่ง มีปริมาณเกลือสะสมรวมกว่า 70,000 ล้านตัน

มณฑลชิงไห่ ยังเป็นต้นกำเนิดของแม่น้ำเหลือง แม่น้ำแยงซีเกียง และแม่น้ำโขง หรือ หลานชาง อุดมสมบูรณ์ด้วยทรัพยากรน้ำ โดยทั้งมณฑลมีแม่น้ำทั้งสิ้น 108 สาย ซึ่งมีกำลังน้ำรวมสามารถผลิตกระแสไฟฟ้าได้กว่า 18,000,000 กิโลวัตต์ 

มณฑลชิงไห่ยังมีทุ่งหญ้าเลี้ยงสัตว์อันกว้างใหญ่ นับเป็นมณฑลที่มีทุ่งหญ้ากว้างใหญ่ที่สุด 1 ใน 4 ของประเทศจีน โดยมีพื้นที่ที่เหมาะสำหรับการปศุสัตว์ 31,600,000 เฮคเตอร์ คิดสัดส่วนเป็นร้อยละ 15 ของเขตทุ่งหญ้าที่เหมาะสำหรับการทำปศุสัตว์ของทั้งประเทศ มีการเลี้ยงปศุสัตว์ ประเภท แกะ ม้า อูฐ และแพะ โดยมณฑลชิงไห่นั้นจัดเป็นเขตที่มีการเลี้ยงแกะมากเป็นอันดับ 3 ของประเทศ และมีพันธุ์สัตว์ป่ากว่าพันชนิด รวมทั้งมีทรัพยากรพืชที่หลากหลายสำหรับการทำยา ที่สำคัญอาทิ Chinese rhubarb ชะเอม ต้นโสมจำพวก Panax seudogingseng เป็นต้น

ประชากร

สิ้นปี 2557 มณฑลชิงไห่มีประชากรทั้งสิ้น 5.83 ล้านคน ในจำนวนนี้เป็นประชากรในเขตเมือง 2.90 ล้านคน คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 49.78 และเป็นประชากรในเขตชนบท 2.93 ล้านคน คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 50.22 มีอัตราการเกิดพันละ 14.67 อัตราการตายพันละ 6.18 และอัตราขยายตัวของประชากรพันละ 8.49

สิ้นปี 2551 มณฑลชิงไห่มีประชากรที่มีงานทำทั้งสิ้น 3.17 ล้านคน โดยเพิ่มขึ้นจากปีก่อน ร้อยละ 1.5 ซึ่งในจำนวนนี้เป็นผู้ที่มีงานทำในเขตเมือง 1.14 ล้านคน เพิ่มขึ้นร้อยละ 4.2 และมีอัตราว่างงานร้อยละ 3.8

มีการค้นพบร่องรอยทางประวัติศาสตร์เมื่อ 4 พันปีก่อนคริสตกาล ว่ามณฑลชิงไห่ เป็นที่อยู่อาศัยของกลุ่มชนเผ่าตี (氐) และในเวลาต่อมาเมื่อ 200 ปีก่อนคริสตกาล ชนเผ่าเชียง (羌) ได้อพยพเข้ามาอยู่ในบริเวณนี้ 

ในช่วง 121 ปีก่อนคริสตกาล ราชวงศ์ฮั่นตะวันตกได้เข้ามาปกครอง และสร้างป้อมปราการและศาลาซีผิงขึ้น ซึ่งสิ่งก่อสร้างดังกล่าวเป็นจุดชมทิวทัศน์ที่สำคัญของแม่น้ำเหลือง 

ต่อมาในปี ค.ศ. 4 กลุ่มชนชาติทูหยู่ฮุน ได้อพยพเข้ามาในพื้นที่บริเวณมณฑลชิงไห่ และสร้างอาณาจักรของตนเองขึ้น แต่ต่อมา (ค.ศ.581-618) ถูกราชวงศ์สุยยึดครองดินแดน ในสมัยราชวงศ์สุยนี้ ได้กำหนดเขตการปกครองซีไห่และเหอหยวนขึ้น

ในศตวรรษที่ 7 กลุ่มชนเผ่าถู่ฟานได้ตั้งตนเป็นรัฐอิสระขึ้น และยึดพื้นที่บริเวณมณฑลชิงไห่และทิเบตเป็นพื้นที่ในปกครอง และได้ทำการสร้างเส้นทางเชื่อมระหว่างเขตแดนของราชวงศ์ถังกับเขตพื้นที่ของชนชาติถู่ฟานขึ้น เพื่อเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างชาวฮั่นและทิเบต โดยกลุ่มชนเผ่าถูฟานได้ปกครองพื้นที่นี้เป็นเวลายาวนานมาจนถึงสมัยราชวงศ์ซ่ง ต่อมาในปี 1929 สมัยราชวงศ์ชิง ได้ตั้งให้ชิงไห่มีฐานะเป็นมณฑลตั้งแต่นั้นเป็นต้นมาจนกระทั่งก่อตั้งสาธารณรัฐประชาชนจีน โดยได้จัดตั้งรัฐบาลมณฑลชิงไห่ขึ้นเมื่อวันที่ 1 มกราคม ค.ศ. 1950

ภูมิอากาศ

เนื่องจากภูมิประเทศของมณฑลชิงไห่เป็นที่ราบสูง ภูมิอากาศจึงมีลักษณะพิเศษ 5 ประการคือ

(1) ได้รับแสงอาทิตย์มากเป็นพิเศษ(2) อุณหภูมิค่อนข้างต่ำ โดยมีอุณหภูมิเฉลี่ยทั้งปีประมาณ -5.7-8.5 องศาเซลเซียส(3) ปริมาณน้ำฝนน้อย ปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยทั้งปีน้อยกว่า 400 มิลลิเมตร(4) ฤดูฝนและฤดูร้อนจะอยู่ในช่วงเวลาเดียวกัน ช่วงเดือนพฤษภาคม-กันยายน ของทุกปีจะเป็นช่วงที่มีอุณหภูมิสูงและฝนตกชุก(5) มีภัยธรรมชาติบ่อย ภัยธรรมชาติที่เกิดขึ้นบ่อยได้แก่ อากาศแห้ง พายุลูกเห็บ พายุหิมะ และลมพัดแรง