ตลาดสินค้ามือสอง…แหล่งช็อปปิ้งยอดนิยมในยุคเศรษฐกิจรัดเข็มขัด
29 Dec 2022ภาพจีนในปัจจุบัน
นับตั้งแต่สถานการณ์โควิด-19 ได้เข้ามารุมเร้าจีนอย่างหนักเมื่อปลายปี 2562 ยุคข้าวยากหมากแพงก็ได้เริ่มต้นขึ้น นโยบาย “ปลอดโควิด” ของจีนก่อนการผ่อนคลายเมื่อเดือนธันวาคม 2565 ที่เข้มงวด ซึ่งรวมถึงการล็อกดาวน์ การจำกัดการเดินทางและการรวมกลุ่ม และการบังคับใช้มาตรการควบคุมโควิดอย่างเคร่งครัดและเด็ดขาด ได้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อเศรษฐกิจจีนในวงกว้าง ห่วงโซ่อุปทาน ภาคการผลิต และภาคการขนส่งชะงักงัน ตลาดอสังหาริมทรัพย์ตกต่ำ สภาพแวดล้อมการประกอบธุรกิจเผชิญกับความไม่แน่นอนและกำลังซื้อของผู้บริโภคที่ลดลง ผู้ประกอบการที่สายป่านไม่ยาวพอต่างทยอยปิดตัวลง มนุษย์เงินเดือนตกงานฟ้าฝ่า ทำให้เวลานี้ ชาวจีนในทุกระดับของสังคมตระหนักถึงความจำเป็นในการออมเงิน การจับจ่ายใช้สอยอย่างระมัดระวัง และการ “รัดเข็มขัด” ให้แน่นที่สุดเท่าที่จะทำได้
ภาพ: บรรยากาศถนนคนเดินเฉียนเหมินในกรุงปักกิ่ง
ในช่วงก่อนที่จีนเริ่มผ่อนคลายมาตรการการควบคุมโรคโควิด ตลาดค้าปลีกจีนที่เดิมคาดว่าจะแซงหน้าสหรัฐอเมริกาและครองตำแหน่งตลาดค้าปลีกที่ใหญ่ที่สุดของโลกภายในไม่กี่ปีนั้น ประสบความท้าทายครั้งใหญ่ ห้างและถนนคนเดินที่เดิมเคยคึกคักและพลุกพล่านไปด้วยนักท่องเที่ยว กลับเจอกับบรรยากาศที่เงียบเหงาและในบางพื้นที่ไร้ผู้คน ในช่วงสามไตรมาสแรกของปี 2565 ยอดการค้าปลีกสินค้าอุปโภคบริโภคของจีนอยู่ที่ 32.03 ล้านล้านหยวน เพิ่มขึ้นเพียงร้อยละ 0.7 จากช่วงเดียวกันของปีก่อน โดยเมื่อเดือนกันยายน 2565 ยอดการค้าปลีกสินค้าอุปโภคบริโภคเพิ่มขึ้นร้อยละ 2.5 ซึ่งเป็นระดับต่ำสุดในไตรมาสที่สามของปี 2565
แต่ทุกวิกฤตย่อมมีโอกาส สภาวะเศรษฐกิจที่ซบเซาได้กระตุ้นให้ชาวจีนบางกลุ่มเล็งเห็นถึงโอกาสทางธุรกิจและประโยชน์ของการนำสินค้าที่ครอบครองอยู่ ไม่ว่าจะเป็นเสื้อผ้า กระเป๋า นาฬิกา หนังสือ และเครื่องใช้ไฟฟ้า ฯลฯ มาจำหน่าย เพื่อนำเงินมาหมุนใช้ในช่วงเวลาที่คับขัน
ค่านิยมและทัศนคติของชาวจีนต่อสินค้ามือสอง
ในอดีต วัฒนธรรมและประเพณีของจีนมักให้คุณค่ากับการใช้ของใหม่ โดยเฉพาะในเทศกาลสำคัญ ในขณะที่การใช้ของมือสองที่ผู้อื่นเคยใช้แล้วมักถูกมองว่าเป็นเรื่องอัปมงคล นับตั้งแต่ช่วงทศวรรษ 1970 ที่จีนเริ่มปฏิรูปเศรษฐกิจและยกระดับฐานะและชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชน การครอบครองสินค้ามือหนึ่งนั้น ถือเป็นสัญลักษณ์ของความมั่งคั่งและความสำเร็จ แต่เมื่อกาลเวลาเปลี่ยนไป คนก็ย่อมเปลี่ยนแปลง ในช่วงต้นปี 2564 ประชากรจีนกว่า 98.99 ล้านคนได้หลุดพ้นจากความยากจน และปัจจุบันชาวจีนเกินกว่า 400 ล้านคนถือได้ว่าเป็นผู้มีรายได้ปานกลาง ด้วยรายได้ต่อหัวเฉลี่ย 35,128 หยวนต่อปี (ข้อมูล ณ ปี 2564) จากระดับชีวิตความเป็นอยู่และคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น กอปรกับการแข่งขันทางสังคมและทรัพยากรที่ค่อนข้างสูง ควบคู่กับค่าครองชีพที่สูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ค่านิยมและทัศนคติของชาวจีนต่อสินค้ามือสองจึงไม่เหมือนเดิมอีกต่อไป การซื้อขายสินค้ามือสองกลายเป็นไลฟ์สไตล์หนึ่งของวัยรุ่นยุค 80 และ 90 สินค้ามือสองในสายตาคนจีนสมัยใหม่ จึงไม่ใช่สินค้าสำหรับผู้ที่ขาดแคลนทุนทรัพย์อีกต่อไป แต่เป็นพฤติกรรมของคนที่ซื้อของอย่างรับผิดชอบและบนพื้นฐานของความเป็นจริง
การเติบโตอย่างรวดเร็วของตลาดสินค้ามือสองในจีน
ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา ตลาดมือสองของจีนเติบโตอย่างรวดเร็ว ข้อมูลจากรายงาน “2021 China Idle Second Hand Transaction Carbon Emission Reduction Report” ที่เผยแพร่โดยบริษัทที่ปรึกษาระหว่างประเทศ Frost & Sullivan และมหาวิทยาลัยชิงหัว แสดงให้เห็นว่า ธุรกรรมของสินค้ามือสองของจีนเพิ่มขึ้นจาก 3 แสนล้านหยวน ในปี 2558 เป็นมากกว่า 1 ล้านล้านหยวน ในปี 2563 และคาดว่าจะสูงถึง 3 ล้านล้านหยวนในปี 2568
จากพื้นฐานกระแสนิยม ผนวกกับการสนับสนุนจากนโยบายของรัฐบาลเรื่องเศรษฐกิจหมุนเวียน (circular economy) และการพัฒนารูปแบบ “อินเทอร์เน็ต + สินค้ามือสอง” ที่ส่งเสริมให้เกิดธุรกิจและมาตรฐานในตลาดซื้อขายสินค้ามือสองทั้งแบบออนไลน์และออฟไลน์ ทำให้ตลาดมือสองของจีนกลายเป็นตลาดที่น่าจับตามอง โดยเฉพาะตลาดสินค้าฟุ่มเฟือย (luxury goods) มือสอง ซึ่งแม้ว่าปัจจุบันจะมีมูลค่าทางตลาดคิดเป็นเพียงร้อยละ 5 ของสินค้าฟุ่มเฟือยทั้งหมดของจีน และเมื่อเทียบกับตลาดสินค้ามือสองในประเทศที่พัฒนาแล้ว เช่น ฝรั่งเศส อังกฤษ ญี่ปุ่น และสหรัฐอเมริกา ตัวเลขร้อยละ 5 ของจีนนับได้ว่าเป็นตัวเลขที่ค่อนข้างต่ำ สะท้อนว่า ตลาดสินค้าฟุ่มเฟือยมือสองของจีนยังอยู่ในระยะเริ่มต้นและยังมีศักยภาพที่จะขยายตัวได้อีกมาก
กลุ่มผู้บริโภคสินค้ามือสอง
ผู้ขับเคลื่อนหลักของตลาดสินค้ามือสอง คือ ชาวจีนที่มีอายุน้อยกว่า 40 ปี หรือ กลุ่ม Gen Y (เกิดระหว่างปี 2525 – 2537) และ Gen Z (เกิดระหว่างปี 2538 – 2553) ส่วนใหญ่จะเป็นผู้หญิงที่อาศัยอยู่ในเมืองใหญ่ เช่น ปักกิ่ง เซี่ยงไฮ้ หางโจว เซินเจิ้น และเฉิงตู รายได้ประมาณ 8,000 – 10,000 หยวนต่อเดือน โดยนอกจากปัจจัยเรื่องการรัดเข็มขัดแล้ว กระแสการซื้อสินค้ามือสองในช่วงหลังมีหลายปัจจัย อาทิ (1) สินค้ามือสองสามารถเป็นสินค้าที่มีคุณภาพและราคาถูกได้ และ (2) มองว่า เป็นวิถีชีวิตแบบรักษ์โลกเพื่อลดการใช้ทรัพยากรอย่างสิ้นเปลือง หากสิ่งไหนยังคงพอใช้งานได้อยู่ ไม่ถึงกับต้องทิ้งทั้งหมดก็นำมาซื้อขายเพื่อช่วยสร้างรายได้ รวมถึงยังเป็นการลดขยะบนโลกอีกด้วย โดยกลุ่มผู้บริโภคเหล่านี้ ยินยอมที่จะจ่ายเงินเพิ่มอย่างน้อยร้อยละ 5 สำหรับผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม
สินค้ามือสองขายดีทั้งออนไลน์และออฟไลน์
มูลค่าการซื้อขายสินค้ามือสองผ่านแพลตฟอร์มออนไลน์ในจีนมีการขยายตัวอย่างรวดเร็วจาก 25,966 ล้านหยวน เมื่อปี 2562 เป็น 37,455 ล้านหยวนเมื่อปี 2563 หรือเพิ่มขึ้นร้อยละ 44 ซึ่งคิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 36 ของตลาดสินค้ามือสองทั้งหมดของจีน ด้วยมีจำนวนผู้ใช้มากกว่า 180 ล้านคน โดยตลาดสินค้ามือสองออนไลน์ที่ได้รับความนิยมและมีส่วนแบ่งทางตลาดติดอันดับแนวหน้าของจีน ได้แก่ Idle Fish หรือ Xianyu (เสียนยวี๋) ซึ่งเป็นแอปพลิเคชันแพลตฟอร์มสินค้ามือสองที่พัฒนาโดยบริษัท Alibaba โดยเมื่อปี 2563 มีผู้ใช้มากกว่า 30 ล้านคน และมีมูลค่าการซื้อขายมากกว่า 2 แสนล้านหยวน
ภาพ: แพลตฟอร์มสินค้ามือสองเสียนยวี๋
ผู้ใช้เสียนยวี๋สามารถเชื่อมบัญชีกับระบบจ่ายเงินดิจิทัล Alipay และระบบคำนวณเครดิต Zhima Credit ซึ่งจะแสดงเครดิตส่วนบุคคลของผู้ซื้อและผู้ขายได้โดยอัตโนมัติ อีกนัยหนึ่งคือ ทุกคนสามารถเห็นสถานะเครดิตส่วนบุคคลระหว่างกันได้ กล่าวคือ หากผู้ซื้อหรือผู้ขายมีประวัติพฤติกรรมการหลอกลวงหรือผิดกฎหมาย บัญชีดังกล่าวจะถูกระงับการใช้งานทันที ในขณะเดียวกัน สินค้าที่จำหน่ายบนแพลตฟอร์มจะถูกคัดกรองและตรวจสอบโดยระบบเทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ และหากพบการจำหน่ายสินค้าปลอมแปลงหรือละเมิดลิขสิทธิ์ ระบบจะทำการลบสินค้าออกจากแพลตฟอร์มโดยทันที ทั้งนี้ เพื่อคลายความกังวลของผู้ซื้อสินค้ามือสอง สำหรับสินค้าบางประเภทและภายใต้เงื่อนไขที่เหมาะสม เสียนยวี๋ได้เพิ่มบริการให้ผู้ซื้อสามารถคืนสินค้าที่ไม่ชอบได้ภายใน 7 วันหลังจากได้รับสินค้าแล้ว
เสียนยวี๋ไม่ได้เป็นแค่ชุมชนออนไลน์สำหรับการซื้อขายสินค้ามือสอง แต่ยังได้สร้างระบบนิเวศที่สนับสนุนการพัฒนาสู่การเป็นสังคมคาร์บอนต่ำ เสียนยวี๋ให้บริการรีไซเคิลแก่ผู้ที่ประสงค์กำจัดสิ่งของที่จำหน่ายไม่ออก อย่างเช่น เครื่องใช้อิเล็กทรอนิกส์ เสื้อผ้า หนังสือ หรือแม้แต่รถยนต์ โดยไม่มีค่าจัดส่งใด ๆ นอกจากนี้ ผู้ที่รีไซเคิลผ่านเสียนยวี๋ยังสามารถร่วมกิจกรรมอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมผ่าน Ant Forest ซึ่งเป็นแอปพลิเคชันที่ให้ผู้ใช้สะสมแต้มพลังงานสีเขียวผ่านพฤติกรรมคาร์บอนต่ำ เช่น การใช้ระบบขนส่งสาธารณะหรือการจ่ายบิลออนไลน์ โดยแต้มพลังงานที่สะสมสามารถนำมาแลกกับบริการการปลูกต้นไม้ในป่า
สำหรับตลาดสินค้ามือสองออฟไลน์แบบดั้งเดิมนั้น ก็ยังคงได้รับความนิยมและมีจำนวนเพิ่มขึ้นในจีนอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากความสะดวกในการตรวจสอบสภาพของสินค้า โดยบางบริษัท อาทิ ZZER (จือเอ้อร์) แพลตฟอร์มอีคอมเมิร์สสินค้าฟุ่มเฟือยมือสอง และ Déjà vu (ตัวจวายวี่) แพลตฟอร์มอีคอมเมิร์สหนังสือและเสื้อผ้ามือสอง เป็นต้น ได้ผสมผสานธุรกิจออนไลน์และออฟไลน์เข้าด้วยกัน หรือโมเดลธุรกิจ O2O (Online to Offline) เพื่อเพิ่มช่องทางการตลาดและเปิดโอกาสให้ผู้บริโภคได้เข้ามาตรวจสอบสินค้าด้วยตนเอง
ภาพ: บรรยากาศในร้าน ZZER
โอกาสของไทย
ตลาดสินค้ามือสอง โดยเฉพาะบนแพลตฟอร์มออนไลน์ เป็นกลไกตลาดที่ถูกมองว่า เป็นประโยชน์ต่อสังคมและกลไกทางเศรษฐกิจ เนื่องจากเป็นเศรษฐกิจแบบแบ่งปัน (sharing economy) ที่เชื่อมโยงและจับคู่ผู้ขายและผู้ซื้อสินค้ามือสอง เพื่อสร้างผลประโยชน์ร่วมกัน จัดสรรทรัพยากรที่มีอยู่แล้วให้เกิดประโยชน์สูงสุด และนับเป็นการขยายวงจรชีวิตของสินค้า (product life cycle) ให้มีอายุการใช้งานเพิ่มขึ้น ไทยจึงควรศึกษารูปแบบธุรกิจดังกล่าว เพื่อสนับสนุนตลาดสินค้ามือสองของไทยให้สามารถเปลี่ยนผ่านสู่รูปแบบออนไลน์ ซึ่งนอกจากจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ซื้อและผู้ขายสินค้ามือสองในยุคเศรษฐกิจรัดเข็มขัดแล้ว อาจยังเป็นอีกแนวทางที่จะช่วยปรับพฤติกรรมการจับจ่ายใช้สอยของผู้บริโภคไทยในการแก้ปัญหาหนี้ครัวเรือนของไทยในระยะยาว และส่งเสริมการพัฒนาสู่สังคมคาร์บอนต่ำ
ในขณะเดียวกัน ด้วยกระแสนิยมการซื้อขายสินค้ามือสองที่แฝงด้วยความรักษ์โลก ผู้ประกอบการไทยควรออกแบบผลิตภัณฑ์ให้มีความยั่งยืน ผลิตจากวัสดุธรรมชาติที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม และใช้กรรมวิธีที่สามารถนำสินค้ากลับมาใช้งานซ้ำได้ ทั้งนี้ เพื่อลดปริมาณขยะและเป็นการขยายอายุการใช้งานของสินค้าให้สามารถนำไปจำหน่ายต่อได้เรื่อย ๆ ทั้งในจีนและในต่างประเทศ ซึ่งจะตอบโจทย์และสนับสนุนตลาดสินค้ามือสองออนไลน์ได้เป็นอย่างดี อีกทั้งสอดคล้องกับแนวคิดนโยบายเศรษฐกิจชีวภาพ – หมุนเวียน – สีเขียว (BCG) ของไทยและของภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก
——
แหล่งข้อมูล:
1. 10 อันดับเมืองที่มียอดการใช้จ่ายสูงที่สุดในจีน
https://wordpress-575750-3895056.cloudwaysapps.com/article/chineseconsumers/
2. 二手商品交易成“80后”“90后”时尚生活方式
http://sh.xinhuanet.com/2022-01/31/c_1310448494.htm
3. The Chinese luxury comsumer
https://www.mckinsey.com/featured-insights/china/the-chinese-luxury-consumer
4. 2022年(上)中国二手电商市场数据报告
http://www.100ec.cn/zt/2022Sesds/
5. 2021 China Second-hand Luxury Industry Overview
http://qccdata.qichacha.com/ReportData/PDF/78f688e5ba6cd7fe488a1cacbe6da0aa.pdf
6. Second-hand trade has big environmental impact according to Adevinta study
https://www.adevinta.com/stories/articles/second-hand-trade-has-big-environmental-impact-according-to-adevinta-study
7. Unpacking Secondhand Shopping in China: We Round Up Recent Updates Across the Digital Ecosystem
https://www.alizila.com/unpacking-secondhand-shopping-in-china-we-round-up-recent-updates-across-the-digital-ecosystem/
8. Second-hand e-commerce in China reaches demand from a new generation of consumers
https://daxueconsulting.com/second-hand-e-commerce-in-china/
9. 国家发展改革委关于印发 “十四五”循环经济发展规划的通知
https://www.ndrc.gov.cn/xxgk/zcfb/ghwb/202107/t20210707_1285527.html?code=&state=123
10. The scale of China’s second-hand trading market has exceeded one trillion yuan, and young people have become the main force
https://www.laitimes.com/en/article/18bha_19kc8.html
11. 报告发布|《中国二手奢侈品市场发展研究报告2020》优奢易拍与贸大中国奢侈品研究中心联合发布
http://www.luxurychina.org/xwzx/xzcg/90668.htm
12. Secondhand Trading Takes Off in China as Apps such as Alibaba’s Idle Fish Make Recycling Easier
https://www.alizila.com/recommerce-takes-off-in-china-as-apps-such-as-alibabas-idle-fish-make-recycling-easier/
13. Idle Fish Launches New Site for Brand-Certified Stores
https://www.alizila.com/idle-fish-launches-new-site-for-brand-certified-stores/
14. Everything Old Is Used Again by China’s Top Secondhand Marketplace https://www.alizila.com/everything-old-is-used-again-by-chinas-top-secondhand-marketplace/