กระแสข่าวระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนจากส่วนกลางเวอร์ชั่น 2.0
16 Jan 2023เมื่อปี 2565 ที่ผ่านมา รัฐบาลจีนได้เร่งฟื้นฟูบทบาทของหน่วยงานที่เคยมีความสำคัญในระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนจากส่วนกลาง (centrally planned economy) และผลักดันการสร้างชุมชนที่สมบูรณ์แบบ (complete community) การดำเนินการดังกล่าว ทำให้ชาวเน็ตบางกลุ่มและสำนักข่าวต่างชาติมีข้อประเมินในทางลบจนเกิดเป็นกระแสข่าวลือว่า เป็นการส่งสัญญาณถึงการฟื้นฟูระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ เวอร์ชั่น 2.0 หรือระบบเศรษฐกิจแบบรวมศูนย์ โดยเฉพาะการสร้างชุมชนสมบูรณ์แบบที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับระบบชุมชนร่วม (commune) ในอดีต ซึ่งรัฐบาลสามารถควบคุมปัจจัยสี่และแทรกแซงชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชนได้ในทุกมิติ วันนี้ Thaibizchina จึงขอนำเสนอมุมมองต่อ “กระแสข่าวระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนจากส่วนกลางเวอร์ชั่น 2.0”
ที่มา: https://www.eastasianhistory.org
เศรษฐกิจแบบวางแผนฯ คืออะไร ….
เป็นระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมในยุคประธานาธิบดีเหมา เจ๋อตง โดยมีรัฐบาลจีนเป็นผู้กำกับ ควบคุม และกำหนดแนวทางการพัฒนาเศรษฐกิจอย่างรวมศูนย์ ซึ่งรวมถึงการจัดสรรทรัพยากรและทุนการผลิต มีการใช้ระบบนารวม ยกเลิกกรรมสิทธิ์ปัจจัยการผลิตส่วนตัว และจัดตั้งระบบ commune ส่งผลให้เศรษฐกิจซบเซา เนื่องจากสินค้าและบริการไม่สามารถหมุนเวียนตามกลไกตลาด การบริหารงานมีต้นทุนที่สูงและด้อยประสิทธิภาพ ประชาชนไร้แรงจูงใจในการทำงานและมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ยากลำบาก จึงเกิดการปฏิรูปและเปลี่ยนผ่านสู่ระบบเศรษฐกิจแบบตลาด (market economy) ต่อมาในยุคของเติ้ง เสี่ยวผิง
ที่มา: https://chineseposters.net
ในระบบเศรษฐกิจวางแผนจากส่วนกลางมี 2 หน่วยงานที่สำคัญ ได้แก่
(1) สมาพันธ์สหกรณ์การตลาดและการจัดซื้อแห่งประเทศจีน (All-China Federation of Supply and Marketing Cooperatives: ACFSMC) เป็นหน่วยงานรัฐวิสาหกิจที่มีบทบาทสำคัญในยุคระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ เริ่มดำเนินการเมื่อปี 2493 โดยขึ้นตรงกับคณะรัฐมนตรีจีน และมีสาขาสหกรณ์ (Co-op) มากกว่า 1 แสนแห่ง โดยในอดีตเคย (1) เป็นร้านค้าปลีกเจ้าเดียวในพื้นที่เขตชนบท (2) จำหน่ายผลผลิตทางการเกษตรและสิ่งของจำเป็นในชีวิตประจำวัน และ (3) จำหน่ายสินค้าผ่านการแลกกับคูปองที่รัฐบาลกลางแจกจ่าย แต่ปัจจุบัน (1) มิใช่ร้านค้าหลักในเขตพื้นที่ชนบท มีจำนวนลดลงหลังการปฏิรูประบบเศรษฐกิจ และได้ยกเลิกระบบคูปองและ (2) เน้นกระจายผลิตภัณฑ์การเกษตรจากพื้นที่เขตชนบทสู่เขตเมือง โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อบรรลุภารกิจ “three rural issues” (เกษตรกรรม ชนบท และเกษตรกร) และผลักดันยุทธศาสตร์การฟื้นฟูชนบทของจีน
ที่มา: https://baijiahao.baidu.com
(2) โรงอาหารชุมชน ภายใต้ระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ ในอดีต เป็นเพียงช่องทางเดียวที่ประชาชนในชุมชนสามารถรับเสบียงอาหารได้อย่างเท่าเทียมกัน โดยไม่มีค่าใช้จ่าย แต่ในปัจจุบัน ไม่ใช่แหล่งเสบียงอาหารหลักในชุมชนอีกต่อไปและคิดค่าใช้จ่าย
ที่มา: https://www.atlasobscura.com/articles/peoples-commune-canteens-china
การดำเนินการของรัฐบาลจีน
(1) การสร้างชุมชนที่สมบูรณ์แบบ เมื่อวันที่ 9 ตุลาคม 2565 กระทรวงเคหะและการก่อสร้าง (Ministry of Housing and Construction) และกระทรวงกิจการพลเรือน (Ministry of Civil Affairs) จีนได้ร่วมออกประกาศ “การสร้างชุมชนที่สมบูรณ์แบบ” โดยกำหนดให้แต่ละเมือง/เขตเลือกชุมชน 3 – 5 แห่ง เข้าร่วมโครงการนำร่อง เพื่อสร้างชุมชนที่สมบูรณ์แบบ โดยเริ่มดำเนินการตั้งแต่เดือนตุลาคม 2565 และมีระยะเวลาการดำเนินโครงการ 2 ปี โดยมีภารกิจที่สำคัญ ดังนี้
- การสร้างสถานบริการชุมชนแบบครบวงจร: ได้แก่ โรงเรียน บ้านพักคนชรา โรงพยาบาล โรงอาหาร ร้านสะดวกซื้อ และสนามกีฬา เป็นต้น เพื่ออำนวยความสะดวกแก่ผู้อาศัยและสร้างสภาพแวดล้อมที่น่าอยู่
- การส่งเสริมการให้บริการแบบอัจฉริยะ: โดยประยุกต์ใช้เทคโนโลยี เพื่อสร้างแพลตฟอร์มการจัดการและการให้บริการแบบอัจฉริยะ
- การพัฒนากลไกการกำกับดูแล: สร้างแพลตฟอร์มสำหรับการหารือและรับฟังความเห็น เพื่อให้ผู้อาศัย
มีส่วนร่วมในการพัฒนาชุมชน
(2) การขยายสาขาโรงอาหารชุมชน เมื่อวันที่ 10 มิถุนายน 2565 คณะกรรมการอนามัยประจำมณฑลเหอเป่ยและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ร่วมออกประกาศ “การเริ่มดำเนินการสร้างโรงอาหารชุมชน” โดยมีเนื้อหาสำคัญ อาทิ (1) ภายในปี 2565 ทุกเมืองจะต้องมีโรงอาหารชุมชนอย่างน้อย 50 แห่ง และภายในปี 2568 ทุกเมืองจะต้องมีโรงอาหารชุมชนอย่างน้อย 500 แห่ง โดยทั่วทั้งมณฑลต้องมีไม่ต่ำกว่า 5,000 แห่ง และ (2) โรงอาหารชุมชนจำหน่ายอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการ และดำเนินการตามหลักการ “สามลด” (三减) กล่าวคือ ลดน้ำตาล ลดน้ำมัน และลดเกลือ
(3) การเพิ่มบทบาทของ ACFSMC โดยมีการผลักดันที่สำคัญ ดังนี้
- การขยายจำนวนสหกรณ์: พื้นที่หลายแห่งในจีนได้ดำเนินการฟื้นฟูจำนวนสาขาสหกรณ์ของ ACFSMC ในชุมชน อาทิ (1) มณฑลหูเป่ย เคยมีสหกรณ์มากที่สุดถึง 1,800 แห่งในปี 2527 โดยภายหลังปี 2558 ได้มีโครงการฟื้นฟูการสร้างสหกรณ์ ส่งผลให้ในปี 2564 มีจำนวนเพิ่มขึ้น 1,373 แห่ง และมีจำนวนเจ้าหน้าที่เพิ่มขึ้นประมาณ 2.8 แสนราย และ (2) นครฉงชิ่ง ณ เดือนมกราคม 2565 ในเขตพื้นที่ชนบทมีสหกรณ์ 6,120 แห่ง และครอบคลุมการให้บริการประชาชนในพื้นที่ถึงร้อยละ 76
- การยกระดับตำแหน่งผู้บริหาร: ในห้วงการประชุมสมัชชาใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์จีน ครั้งที่ 20 นางเหลียง ฮุ่ยหลิง (Liang Huilin) ผู้อำนวยการ ACFSMC ได้รับเลือกเป็นหนึ่งในสมาชิกคณะกรรมการกลางพรรคคอมมิวนิสต์จีน ชุดที่ 20
- การฟื้นฟูชนบท: เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน 2565 กระทรวงการคลัง ACFSMC และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ร่วมออกประกาศ “การปรับปรุงการจัดซื้อสินค้าเกษตรในพื้นที่เป้าหมายที่หลุดพ้นจากความยากจน” โดยผลักดันการขยาย “แพลตฟอร์มพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ 832” ซึ่งดำเนินการโดยสาขาสหกรณ์ของ ACFSMC และมีวัตถุประสงค์เพื่อเชื่อมต่อสินค้าเกษตรใน 832 อำเภอที่หลุดพ้นจากความยากจนสู่ตลาดในประเทศ รวมถึงเพื่อสนับสนุนยุทธศาสตร์การฟื้นฟูชนบทของจีน
ที่มา: https://www.fupin832.com
บทสรุป
ชาวเน็ตจีนและสำนักข่าวต่างชาติบางกลุ่มได้ตั้งข้อประเมินและข้อสังเกตในทางลบว่า การดำเนินการของรัฐบาลจีนข้างต้น เพื่อฟื้นฟูระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ เวอร์ชั่น 2.0 อาจสะท้อนการวางรากฐานระบบเศรษฐกิจเพื่อเตรียมพร้อมเข้าสู่ภาวะสงครามที่อาจเกิดขึ้นได้ ท่ามกลางสมรภูมิการแข่งขันระหว่างมหาอำนาจและภูมิรัฐศาสตร์ของโลกที่นับวันจะเข้มข้นขึ้น เพื่อลดการพึ่งพาระบบเศรษฐกิจแบบตลาดทุนนิยมที่ครอบงำโดยประเทศตะวันตก
อย่างไรก็ดี ในอีกแง่มุมหนึ่งก็มีการประเมินในทางบวกเช่นกัน โดยผู้เชี่ยวชาญบางรายมีข้อประเมินว่าการขยายสาขาของสหกรณ์สะท้อนความมุ่งมั่นในการเพิ่มเสถียรภาพด้านความมั่นคงทางอาหารและห่วงโซ่อุปทานของเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม รวมถึงการพัฒนาคุณภาพชีวิตของชุมชนในเขตพื้นที่ชนบท เพียงแต่นำองค์ประกอบบางส่วนของระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ มาประยุกต์ใช้เพื่อบรรลุเป้าหมายดังกล่าว นอกจากนี้ การยกระดับตำแหน่งของผู้บริหารและการเพิ่มบทบาทของ ACFSMC ในการฟื้นฟูชนบท ยังสะท้อนการยกระดับความสำคัญของ ACFSMC ซึ่งจะเป็นอีกหนึ่งฟันเฟืองที่จะช่วยสนับสนุนการบรรลุนโยบายความเจริญรุ่งเรืองร่วมกัน (Common Prosperity) ของประธานาธิบดีสี จิ้นผิง
ในขณะที่สำนักข่าวจีนมองว่า การตีความว่า จีนอยู่ระหว่างการฟื้นฟูระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ เป็นความเข้าใจที่คลาดเคลื่อน เนื่องจากในยุคสมัยที่จีนใช้ระบบเศรษฐกิจแบบวางแผนฯ จีนขาดแคลนผลผลิตทางการเกษตรและสินค้าอุปโภคบริโภคขั้นพื้นฐาน สหกรณ์จึงถูกกำหนดให้เป็นช่องทางหลักและช่องทางเดียว
ในการจำหน่ายและจัดสรรสินค้าอย่างถ้วนหน้าและเท่าเทียม ซึ่งต่างจากสถานการณ์ปัจจุบันของจีน นอกจากนี้นายหู เต๋อผิง (Hu Deping) อดีตรองประธานคณะกรรมการสภาอุตสาหกรรมและพาณิชย์จีนให้ความเห็นว่า สหกรณ์มีบทบาทสำคัญในการพัฒนาพื้นที่ชนบทของจีนและไม่ควรเชื่อมโยงกับเหตุการณ์ในอดีต อย่างไรก็ดี รูปแบบที่ดีที่สุดในการพัฒนาเศรษฐกิจชุมชน คือการที่รัฐบาลยอมให้ภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมและควรเลี่ยงรูปแบบการมีสหกรณ์และการควบคุมของรัฐบาลเพียงผู้เดียว
* * * * * * * * * *
จัดทำโดย นายพรภวิษย์ พรสงเคราะห์
ศูนย์ข้อมูลเพื่อธุรกิจไทยในจีน ณ กรุงปักกิ่ง
แหล่งข้อมูล:
1. 住房和城乡建设部办公厅 民政部办公厅关于开展完整社区建设试点工作的通知
http://www.gov.cn/zhengce/zhengceku/2022-11/01/content_5723231.htm
2. The biggest retailer you’ve never heard of
https://triviumchina.com/2022/11/09/the-biggest-retailer-youve-never-heard-of/
3.You probably weren’t invited
https://triviumchina.com/2020/09/25/you-probably-werent-invited/
4. The Revival of China’s Supply and Marketing Co-op: A Countermove to Asia Pivot 2.0?
5. Cooperatives ‘re-emergence’ not revival of planned economy
https://www.chinadaily.com.cn/a/202211/10/WS636c39f6a3105ca1f2275144.html
6. Analysis: Xi puts economy on war footing with Taiwan in mind
7. 关于开展营养健康餐厅(食堂)建设工作的通知
http://wsjkw.hebei.gov.cn/html/tzgg/20220610/389047.html
8. Sales of Chinese poverty-relief platform top 30 bln yuan
https://english.news.cn/20221112/6d6384312d5c4211b23be281ff813ec6/c.html
9. 湖北基层供销社恢复重建至1373个 基本覆盖全省乡镇
http://district.ce.cn/newarea/roll/202210/17/t20221017_38178582.shtml
10. 中华全国供销合作总社:2021年实现销售总额6.26万亿元 同比增长18.9%
http://www.chinacoop.gov.cn/news.html?aid=1735961
11. China’s rural supply cooperatives should involve government-backed private firms, former official says
12. 宁夏乡镇级供销合作社覆盖率达到92.7%
https://baijiahao.baidu.com/s?id=1742729340767948870&wfr=spider&for=pc
13. 全市农村综合服务社增至6120个 行政村覆盖率达76%
https://baijiahao.baidu.com/s?id=1722828734191015708&wfr=spider&for=pc
14. 关于进一步做好政府采购脱贫地区农副产品有关工作的通知
http://gks.mof.gov.cn/guizhangzhidu/202211/t20221130_3855090.htm
15. No easy answers